Chronologisch verloop van de 18 daagse veldtocht aan het bruggenhoofd Gent.

Verlaten KW-linie en aankomst van de eerste troepen aan het Bruggenhoofd Gent..

• De Bouw van Bruggenhoofd Gent.
• De Structuur van Bruggenhoofd Gent.
• Een nadere blik op de technische kant van de bouw van de bunkers.
• Beschrijving van de binnenkant van de bunkers en hun bewapening.
• Camouflage van de bunkers.
• Enkele opmerkingen en tekortkomingen aan dit bruggenhoofd.
• De Achttiendaagse Veldtocht zoals beleefd aan Bruggenhoofd Gent.
  • Vrijdag 10 mei 1940: De Duitse inval in België
  • Zaterdag 11 mei 1940: Beperken schade aan Albertkanaal
  • Zondag 12 mei 1940: Terugtrekken op de lijn Antwerpen - Givet
  • Maandag 13 mei 1940: Terugtrekken op de lijn Antwerpen - Givet
  • Dinsdag 14 mei 1940: Opstellen op de lijn Antwerpen - Givet
  • Woensdag 15 mei 1940: Verdediging van de lijn Antwerpen - Givet
  • Donderdag 16 mei 1940: Opdracht terugtrekken op Scheldestelling.
  • Vrijdag 17 mei 1940: Aankomst troepen op Scheldestelling, oa TPG
  • Zaterdag 18 mei 1940: Opbouw Scheldestelling, oa TPG.
  • Zondag 19 mei 1940: Vertragingsopdrachten aan de Dender.
  • Maandag 20 mei 1940: Eerste dag strijd aan Bruggenhoofd Gent.
  • Dinsdag 21 mei 1940: Tweede dag strijd aan Bruggenhoofd Gent.
  • Woensdag 22 mei 1940: Derde dag strijd aan Bruggenhoofd Gent.
  • Donderdag 23 mei 1940: Het verlaten van Bruggenhoofd Gent.
  • Donderdag 23 mei 1940: Algemene beelden bij de val van TPG.
  • Donderdag 23 mei 1940: De val van Gent.
  • Vrijdag 24 mei 1940: De val van het kanaal Gent-Terneuzen
  • Zaterdag 25 mei 1940: De slag om de Leie
  • Zondag 26 mei 1940: De slag om de Leie
  • Maandag 27 mei 1940: Val van de Leiestelling
  • Dinsdag 28 mei 1940: De Belgische kapitulatie
  • De rest van de veldtocht tot de val van Dunkerque.
  • Lijst van gesneuvelde Belgische soldaten aan Bruggenhoofd Gent.
  • Lijst van Belgische gesneuvelden tijdens de 18 daagse veldtocht.
  • Lijst van gesneuvelde Duitse soldaten aan Bruggenhoofd Gent.
• Het lot van Bruggenhoofd Gent na drie dagen strijd.

Donderdag 16 mei 1940

Algemeen verloop 18-daagse veldtocht.

Nederland. Hier duurt enkel nog de strijd voort voor de eilanden. Ondertussen is ook wel het eiland Zuid Beveland gevallen (noorden van Terneuzen). Voor de rest is Nederland volledig gecapituleerd.

Zuid-België, Noord-Frankrijk en de situatie aan de KW-linie. In het zuiden zetten de Duitsers de aanwezige Franse troepen schaakmat. Het 9e Franse leger wordt verslagen in de streek van Florennes - Chimay. De Franse legerleiding wil algemeen terugtrekken tot op de Scheldestelling. Voor de Belgische troepen betekent deze nieuwe Franse nederlaag nogmaals een dringend signaal om alle stellingen van de linie Antwerpen - Namur nogmaals met spoed achter te laten om niet het risico te lopen, omsingeld te geraken. Er zijn vele stellingen op de KW-linie die perfect ingericht zijn om de vijand te kunnen weerstaan en tot op die dag buiten de overvliegende, soms aanvallende of bombarderende vliegtuigen, nog geen Duitse soldaat hebben gezien. Er ontstond een situatie waarbij de troepen in België volledig afgesneden zouden geraken van de meer zuidelijke Franse troepen. Deze situatie was alles behalve motiverend voor de Belgische troepen die nu eens het gevoel hadden op stellingen te zitten die goed uitgerust en uitgewerkt waren met voor hen stevige obstakels en bunkers. Deze stellingen opnieuw verlaten zonder er zelfs in vele gevallen voor gevochten te hebben, werkte zwaar op het moreel van de troepen. Er was op dat moment enkel op de lijn nog maar confrontatie geweest ter hoogte van Leuven met Britse troepen en daar was ondertussen het eerder verloren gegaan terrein teruggewonnen op de Duitsers.

Rond dit moment wordt al beslist van Britse kant (los van de andere geallieerden) dat als de Duitsers de wig in Noord-Frankrijk zouden weten te verzilveren, en de Franse kust zouden weten te bereiken, zij alles op alles zouden beginnen zetten op een georganiseerde terugtrekking naar Groot-Brittannië. Dit is dan wat later bekend zal geraken als Operatie Dynamo.

De Britten die gepositioneerd zijn op dezelfde stellingen, laten de Belgische legerleiding weten tegen de avond van 16 mei terug te zullen trekken tot in de buurt van Brussel.

De Belgische troepen zullen dienen terug te trekken vanaf de KW-linie in de richting de Scheldestelling. Dit omvat in totaal een tocht van ongeveer 90 km wat zal dienen afgewerkt te worden in 3 nachtmarchen om zoveel mogelijk verdoken te blijven van de Duitse luchtmacht. Hierbij zullen maar liefst 6 waterlopen gekruist moeten worden, namelijk de Dijle, het kanaal van Mechelen - Leuven, de Zenne, het kanaal van Willebroek, de Dender en uiteindelijk de Schelde waarachter zij stelling zullen dienen te nemen. Ter hoogte van Bruggenhoofd Gent zal dit "voor" de Schelde zijn.

Bij de terugtrekking zouden massaal de overgestoken bruggen worden opgeblazen om zo de vijand een vlotte achtervolging te verhinderen.

De terugtrekking zou eerst gebeuren door de eenheden iets verder achteruit gelegen waren omdat deze anders het terrein voor de huidige fronttroepen zouden verstoren. Bijkomend ontstonden problemen omdat er in de buurt van de Antwerpse Forten grote Legerartillerie-eenheden waren die voldoende tijd zouden moeten verkrijgen om degelijk te kunnen terugtrekken zonder teveel materiaal te dienen achter laten, wat dan weer gebruikt zou kunnen worden door de oprukkende Duitsers. Om dezelfde reden dienden een aantal belangrijke opslagplaatsen van onder andere munitie tijdig ontruimd of vernietigd te worden.

Op het einde van de nacht van 16 op 17 mei 1940 zouden de troepen achter het kanaal van Willebroek moeten geraken. Idem zou na de nacht van 17 op 18 mei 1940 de Dender algemeen moeten bereikt zijn.

Op 19 mei diende dan de Scheldestelling te zijn bereikt. Deze volgde echter vanaf Antwerpen tot Gent niet meer de Schelde maar het kanaal Gent-Terneuzen omdat de schelde ook al deels overschreden was nabij Antwerpen. Ook was de situatie op de grens met Nederland vrij kritisch te noemen door de vroegtijdige val van Nederland.

Vanaf Kwatrecht verliep de verdediging dan achter de bunkerlijn Bruggenhoofd Gent tot in Semmerzake. Daarna verliep de stelling dan opnieuw verder achter de Schelde vanaf Semmerzake tot bij de Franse Grens. De zone langs het kanaal Gent-Terneuzen, Bruggenhoofd Gent en de Schelde tot voor Oudenaarde, zou worden bezet door Belgische troepen. Vanaf Oudenaarde tot de Franse grens zou dit gebeuren door Britse troepen.

Voor deze terugtrekkingen zou alles wat maar beschikbaar was om dit zo vlot mogelijk te laten verlopen ingezet moeten worden. Dit omvatte zowel transport over de weg als met het spoor. Alle mogelijke transportmiddelen zouden mee benut moeten worden. Heel wat eenheden zullen deze 90 km echter volledig te voet dienen af te leggen.

Ook was een bijkomend probleem de beschikbaarheid van bruggen over het Zeekanaal. Zo dienden de belangrijkste in de richting van Bruggenhoofd Gent opstomende Belgische eenheden gescheiden routes te volgen om geen rampzalige verkeersopstoppingen te creëren aan de meest belangrijke bruggen over het Zeekanaal. De cruciale bruggen over het Zeekanaal waren hierbij de bruggen van Vilvoorde, de Verbrande brug te Grimbergen en de bruggen van Humbeek en Kapelle op den Bos.

De 2e Infanteriedivisie met onder andere de 5e, 6e en 28e Linie bezet op dat moment de KW-linie nabij Rijmenam, Boortmeerbeek en Haacht. De bijhorende artillerie staat nabij Hever, Schiplaken en Kampenhout. Zij zullen zich dienen te verplaatsen naar Bruggenhoofd Gent tussen Kwatrecht en Gijzenzele.

Een voordeel dat de Belgische troepen hadden, was dat de hen op de hielen zittende Duitse eenheden zelf niet de meest mobiele eenheden waren en ook nog massaal infanteristen hadden die eveneens te voet de achtervolging dienden in te zetten. Ook zat heel veel van hun zwaarder materiaal al gemakkelijk nog vele tientallen kilometers achter hen omdat deze toen al massaal problemen hadden de vele opgeblazen bruggen over eerdere waterlopen door genietroepen te laten overbruggen met noodbruggen..

De Luikse forten. Te Luik vliegt het fort van Boncelles de lucht in. De commandant van het fort bleef zelf met beperkt aantal manschappen achter in het fort om het te verdedigen tot de laatste snik. Bij het opblazen van de toegang van het fort door de Duitsers komt Commandant Charlier zelf om het leven. Fléron en Flémalle vallen eveneens. De andere forten blijven voorlopig weerstand bieden.

Bovenste 4 foto's: De val van het fort van Boncelles. Links onderaan: Fort Fleron - Rechts onderaan: Fort Flemalle (Alle oude foto's: Replica)

Strombeek - Bever. De 8e Artillerie probeert zijn vertrek richting Gent wat te vergemakkelijken en er worden te Brussel in een winkel een aantal nieuwe fietsen opgeëist. Te Strombeek worden twee lichte vrachtwagens opgeëist om de vernielde transportkarren te vervangen.

Bruggenhoofd Gent Algemeen. Vanaf vandaag zullen buiten de voorheen al aanwezige eenheden van de 16e Infanteriedivisie de stellingen van Bruggenhoofd Gent geleidelijk bezet worden door de 1e reeds van het Albertkanaal teruggetrokken eenheden van de 4e Infanteriedivisie. Dit omvatte de 7e, 11e en 15e Linie, 8e Artillerie, 4e TTR en het Eskadron Wielrijders van de 4e Infanteriedivisie. Het merendeel van deze eenheden zal deze dag al toekomen, de 8e Artillerie zal pas de dag nadien beginnen binnenlopen.

00.00

Aalst. De stad is zo goed als verlaten door de meeste burgers en geeft op de nog aanwezige hulpdiensten na, een zeer verlaten indruk. Engelse troepen richten stellingen op achter de Dender.

02.00

Bruggenhoofd Gent. Lemberge. Het 4e Geniebataljon dat deel uitmaakte van de 4e Infanteriedivisie komt aan te Lemberge. Voorlopig is hun zwaar materiaal nog onderweg en kunnen ze nog even rusten om te bekomen van de terugtocht.

Dit betekent meteen het einde van de Franse poging met hun eigen tanks de Duitse doorbraak over de Maas te stoppen. Voor de Duitse Pantsers is het verzet op Noord Frans grondgebied voor wat betreft, zwaar Frans pantserverweer gebroken. Bij deze tankslag gingen aan Duitse kant een 40 tal tanks verloren. De verliezen aan Franse kant moeten vele malen hoger geweest zijn.

Bruggenhoofd Gent. De 1e Divisie Ardeense Jagers (1e en 2e Regiment Ardeense Jagers met hun bijhorende 19e Bat Genie en 19e Comp TTR) komt aan in de regio Aalst van waar zij uitzwaaien in de richting van Burst, Oordegem en Lede om zich alvast tijdelijke daar te kantonneren.

De legerleiding beslist de voorlopige verdediging van de verschillende sectoren van Bruggenhoofd Gent als volgt te bezetten tot de eenheden die de linies effectief dienden te bezetten, zouden arriveren:

• De 11e Linie diende de sector Kwatrecht tot en met Betsberg te bezetten.
• De 15e Linie moest hier dan bij aansluiten in de sector Moortsele tot voor Munte.
• De 7e Linie diende dan de vrij lange zone van Muntekouter tot en met Semmerzake voorlopig voor zijn rekening te nemen..

De Compagnie T13 van de 2e Infanteriedivisie krijgt opdracht om 7 T13-tanks als volgt op te stellen als steun bij deze eenheden:

• 2 T13 bij de 11e Linie op de achterlijn ter hoogte van de Brusselsesteenweg te Melle.
• 2 T13 bij de 15e Linie op de achterlijn te Bottelare.
• 3 T13 blijven mobiel om bij het eskadron cyclisten om als steun te dienen bij hun verkenningen.

De eenheden van de 4e Infanteriedivisie waren grotendeels te voet doorgetrokken van hun stellingen aan het Albertkanaal tot op de autosnelweg van Brussel naar Antwerpen. Daar waren de eenheden, moe door de lange voetmars na enkele uren, door transportkolonnes opgepikt te worden om met bussen en vrachtwagens richting Bruggenhoofd Gent gevoerd te worden.

Belgische artilleristen trekken uit Melle komend, richting Kwatrecht. De foto is genomen juist op de grens van Melle met Kwatrecht, juist voorbij de spoorwegviaduct (oude foto: Replica)

06:40

Bruggenhoofd Gent. De 7e Linie vertrekt naar zijn posities tussen Muntekouter en Semmerzake.

10u

Britse stellingen aan de KW-linie nabij Leuven. De Britse Generaal Gort ontvangt de opdracht in de nacht van 16 op 17 mei 1940 terug te trekken. Hij voorziet bij dit terugtrekken nog 1 dag weerstand op de Zenne en dan nog eens een dag nabij de Dender.

Bruggenhoofd Gent. Het bataljon motorrijders van de Ardeense Jagers was in de nacht reeds aangekomen te Iddergem (Geraardsbergen). Zij trekken door richting Gent. Gezien zij sinds 10 mei 1940 onophoudelijk actief geweest zijn, krijgen ze hier hun eerste moment van rust.

10u30

KW-linie. De Frans-Britse troepen die mee opgesteld staan in de directe omgeving van de KW-linie laten de Belgische legerleiding weten dat ze zich tijdens de nacht zullen terugtrekken tot achter het kanaal van Willebroek.

Ook het Belgische leger zal hier zijn stellingen verlaten, richting Bruggenhoofd Gent. Dit zal gebeuren in 3 fases:

• In een eerste faze dient eveneens het kanaal van Willebroek (het Zeekanaal bereikt te worden).
• De tweede faze zal zijn doortrekken tot achter de Dender.
• Daarna dienen in een laatste faze de stellingen van Bruggenhoofd Gent en de Schelde bereikt en bezet te worden.

Het Duitse 171e Infanterieregiment, een onderdeel van de Duitse 56e Infanteriedivisie, bevindt zich op dit moment te Lier en is daar verwikkeld in gevechten met de 42e Linie die de terugtrekking op de Scheldestelling vanaf de KW-linie diende uit te voeren. Hun 1e Bataljon zal later deze dag nog in schermutselingen verwikkeld geraken ter hoogte van Duffel.

Bruggenhoofd Gent algemeen. De straten beginnen in de streek van het bruggenhoofd vol te lopen met vluchtelingen, op zoek naar een uitweg voor het opkomende Duitse geweld. Tussen de drommen vluchtelingen duiken ook steeds meer Franse soldaten op die mee terugtrekken voor de oprukkende Duitse oorlogsmachine.

De reeds aanwezige soldaten krijgen als opdracht de organisatie van de bunkers en het aanleggen van telefoonverbindingen. De officieren doen een verkenning en een bespreking van de commandoposten.

Bruggenhoofd Gent - Schelderode, Melsen en Merelbeke. De 7e Linie komt aan. De commandopost van de 7e Linie wordt ingericht in het kasteel Stas De Richel. Het 4e Bataljon van de 7e Linie wordt daar geposteerd. Het 1e Bataljon van de 7e Linie neemt posities in te Melsen.Het 2e en 3e Bataljon van de 7e Linie vestigt zich voorlopig te Merelbeke. De 7e Linie moet uiteindelijk de ganse zone tussen Munte en Semmerzake zien te bezetten.

Namiddag.

Bruggenhoofd Gent - Vurste. In de regio zou een Duitse jachtvliegtuig neergehaald zijn door artilleriegeschut dat was opgesteld als steun bij de 7e Linie. Voorlopig geen verdere info bij dit neergehaalde vliegtuig. De piloot zou krijgsgevangen gemaakt zijn. (Mogelijks is dit een dubbele vermelding van wat zich op 17/05 te Vurste zou afsprelen).

16:00

Strombeek - Bever. De 8e Artillerie hervat zijn verdere tocht richting Gent. Hun einddoel voor de komende terugtocht wordt Oordegem. Ze zullen doortrekken via Meise, Brussegem, Merchtem en Aalst. Het zal een helse tocht worden langs kleine wegeltjes waarbij de wegen voortdurend versperd en overbevolkt blijken te zijn door massa's vluchtelingen en nog andere doortrekkende troepen.

Aan de Schelde tussen Oudenaarde en Bruggenhoofd Gent. Een Duits observatievliegtuig overvliegt op grote hoogte (5000 m) de regio van de Dender tussen Aalst en Ninove. Deze werd overvlogen om fotografisch na te gaan wat de de situatie was van de bruggen die hierover op dat moment nog aanwezig waren. Het Duitse vliegtuig van het type Henschel-126 wordt hierbij meermaals zwaar geviseerd door Belgische luchtafweer en probeert dit te ontwijken door voortdurend bochten te nemen en van hoogte te wijzigen. De opdracht wordt in elk geval vervroegd beëindigd omwille van deze luchtafweer en het toestel keert terug naar zijn basis Attenrode nabij Tienen zonder zijn opdracht ten volle te hebben uitgevoerd. In praktijk zou blijken dat het toestel zich ook had vergist en niet aan het vliegen was boven de Dender maar boven de Schelde vanaf Oudernaarde in de richting van Gent. De zwaarste luchtafweer verkreeg het vanuit de bunkerlijn Bruggenhoofd Gent.

18:00

Bruggenhoofd Gent. De 24e Artillerie krijg nogmaals het bevel zich nu van Gentbrugge te verplaatsen naar Zwijnaarde waar ze eerder al waren.

De Duitse doorbraak in Noord Frankrijk zet zich in een razende vaart voort zodanig dat het er sterk naar uitziet dat in enige dagen, zonder veel moeite de Franse kust zal kunnen bereikt worden. Hierdoor zou het geallieerde front letterlijk in 2 delen gesplitst worden.

Specifieke extern gebruikte bronnen:

• Een officieel overzicht van de gebeurtenissen 1939-1940 - Uitgegeven door Ministerie Buitenlandse zaken België te Londen in 1941
• De Veldtocht van Mei 1940 - Historische dienst van het Leger - kaartenboek - (1945)
• Mai 1940 - La Bataille de Belgique - M. Fouillien et J. Bouhon
• Oorlogskroniek der stad Aalst - De tweede maal - A. Van Der Heyden (1976)
• Mei 1940 ten zuiden van Gent - Jacques De Vos (1977)
• Mei 1940 - De 18-daagse veldtocht - Peter Taghon (1989)
• Mei 1940 - De 18-daagse veldtocht in woord en beeld - Peter Taghon (2010)